Vuur

Gedurende de jaren heb ik vele vuren gemaakt in verschillende omstandigheden. Van koukleumend vuur maken in de sneeuw, tot vuur maken in de plenzende regen en van “in één keer een vlam” tot “vloeken en na twee pogingen nog geen vuur”. Echter, elke keer als je die vlam ziet, de warmte voelt en het geknetter hoort, krijg je dat geweldige gevoel van euforie en overwinning. 

Ondanks de verschillende materialen en omstandigheden, blijven de handelingen altijd hetzelfde. Mijn doel is om mijn aanpak, tips en ervaringen met je te delen.

Let op. Het kan zijn dan je tijdens of na het lezen van dit artikel zo enthousiast wordt dat je wil gaan oefenen. Je hebt dan wel de volgende materialen nodig:

• Twee droog stukken hout
• Een bushcraft mes
• Een vuur middel: firesteel, aansteker of lucifers
• Klap of snoeizaag
• Werkhandschoenen

Houtsoorten

Hout is fantastisch materiaal. Je kunt er gereedschappen mee maken, een volledig onderkomen mee bouwen en natuurlijk vuur mee maken. In principe vind ik veel houtsoorten bruikbaar als brandstof. Toch zijn er verschillen tussen de soorten hout in het stoken.

Voor de liefhebber vind je hieronder een lijst met een toelichting op de meest gebruikte houtsoorten en hun brandeigenschappen. Voor de eenvoud heb je eigenlijk maar twee categorieën hout: loof- en naaldhout. 

Mijn ervaring is dat naaldhout snel brand en met een hete temperatuur. Het nadeel is dat het vrij snel opbrandt. Loofhout brand daarentegen minder snel, maar wel veel langer. Ideaal is dus je vuur starten met naaldhout en vervolgens verder stoken met loofhout.

Brandeigenschappen loofhoutsoorten:

Berk

Het mooie van berkenhout is dat het snel brandt, een mooi vlammenspel geeft, weinig rookt en vooral een heet vuur geeft als resultaat. Omdat het snel brandt, is deze houtsoort ideaal voor de beginnende stoker.

Eiken

Eikenhout is een harde houtsoort en geschikt voor de meer ervaren stoker. Zorg dat je kampvuur heet is voordat je met eiken gaat stoken. Eenmaal brandend, geeft het lang een mooi vlammenspel.

Beuk

Net als eiken is beukenhout hard en brand het mooi en lang. Ga je koken op open vuur? Dan is beukenhout je ideale brandstof.

Essen

Een harder en vooral taai houtsoort dat zich toch heel gemakkelijk laat kloven. Het bevat het laagste vochtgehalte van alle houtsoorten.

Voorbereiding

Om vuur te maken hebben we in theorie drie ingrediënten nodig: Brandstof, zuurstof en temperatuur.
In de praktijk is het nog eenvoudiger. Je hebt een vuurmiddel en droog hout nodig.

Elk leven begint klein. Een vuur komt tot leven als een kwetsbare vlam. Met de juiste materialen en voorbereiding kun je de vlam steeds meer laten groeien totdat je uiteindelijk kunt genieten van dat heerlijke, knetterende en prachtige kampvuur.

Berkenbast. Uitstekend tondel!

Het laten groeien van de vlam gebeurt in fasen. Onmisbaar voor een vuur is een goede voorbereiding. Tijdens de voorbereiding mag je de firesteel, aansteker of lucifers nog even laten liggen.

De brandstof die je gebruikt om de vlam te krijgen, noemen we tondel. Tondel noemen we in termen van fasen ook wel fase 1. Er zijn diverse soorten tondel. Denk aan een aanmaakblok, katoenen watten met vaseline, droog gras, een oud vogelnestje, berkenbast enz.

De fases met droog weer. Van links t/m rechts fase 1 t/m 7.

Het bruikbare aanmaakhout, dus de overige fasen, vind je aan de zijtakken van bomen. Met droog en licht vochtig weer, kun je verschillende diktes afbreken en de houtjes sorteren in stapels van dezelfde dikte. Vooral aan sparrenbomen zitten aan één tak diverse fasen. 

Elke volgende fase moet een verdikking zijn van de vorige fase. Een takje die op de fase drie stapel ligt, heeft bijvoorbeeld de dubbele dikte van een takje op de stapel van fase twee. Hoe beter je sorteert, hoe beter je vuur zal groeien. De hoeveelheid die je ongeveer moet verzamelen van elke fase stapel is eenvoudig. Vorm met je handen een letter O om de takjes.

Vuur maken met nat weer

Met droog weer ligt het aanmaakhout voor het grijpen. Droge takjes liggen vaak letterlijk voor het oprapen. Maar wat gebruik je als die takjes nat zijn en het meerdere dagen achter elkaar heeft geregend?

Brandstof met nat weer

De truc, je moet alle fasen zelf gaan maken. Ga voor de brandstof op zoek naar een dode, droge en staande boom met een diameter van 8 tot 10 centimeter.
Het liefst met de schors nog om de boom. De schors functioneert als een regenjas en houdt de boom droog. Het is geen probleem als de schors verdwenen is, want we zijn geïnteresseerd in het kernhout. 

Je zaagt normaliter de boom boven de bosgrond af. We gaan niet in op zaagtechnieken, veiligheid en regelgeving. We zijn helaas niet in de wildernis en in Nederland mag je niet zomaar dode bomen gaan omzagen in natuurgebieden.

Oefenen met een balk

Mijn tip is om te oefenen met een stuk grenen afvalbalk van bijvoorbeeld een bouwmarkt. Zo kun je je inbeelden dat de balk de dode omgezaagde boom is.
Na het ‘omzagen’ check je in de praktijk of het kernhout droog is. Dat kun je zien maar vooral voelen. 

Van links naar rechts fase 1 t/m 5

Zagen

Zodra je hebt vastgesteld dat het hout droog is, ga je tussen de noesten, hout stukken zagen van 30 tot 40 centimeter. Noesten zijn plekken in het hout waar een tak zit of zat. Op deze aanhechting plekken is het hout hard, waardoor je aardig kunt gaan vloeken tijdens het splijten. Noestvrij hout, splijt eenvoudig.

Splijten

Nu je een mooi droog en noestvrij stuk hout in je handen hebt, is het tijd om het te gaan splijten. Dit kan met een bijl, maar een vast mes kun je daarvoor uitstekend gebruiken. Een vast mes is niet inklapbaar en het lemmet loopt door in het handvat. Inklapbare messen zijn te kwetsbaar voor splijt werk.

Gebruik bij hout splijten altijd een houten ondergrond. Dit voorkomt een hoop ellende, zoals een bot mes als je wel die stenen ondergrond raakt. Tevens heb je tegendruk van beneden. Als je het blok zou splijten op de zachte bosgrond, dan krijgt je mes immers de kans niet om zich door het hout te slaan. 

Gebruik voor het splijten een stevig en handzaam stuk hout om op de punt van je mes te slaan. Splijt de hele balk in kleiner hout en maak zelf de fasen. Gebruik de bovenstaande afbeelding met daarop de fase als leidraad.

Ik werk meestal van dik naar dun. Dus ik begin met – laten we zeggen fase 5 en werk al splijtend naar fase 1, het tondel.

Krullen maken

Hout splijten is al een leuke bezigheid, maar nu komt het leukste gedeelte. Het zelf maken van tondel. Je snijdt hele fijne houtkrullen. De beweging is vooral een gevoel dat je moet ontwikkelen. Een mooi moment om ook je mes te leren kennen.

Je plaatst een stuk hout zo recht mogelijk op een droge houten ondergrond. Met het begin van het lemmet – zo dicht mogelijk bij het handvat – zet je het mes schuin op het stuk hout zodat het mes net in het hout snijdt. 

Je houd deze hoek vast terwijl je het mes omlaag drukt. Er ontstaat een mooie krul. Is de krul nog niet mooi? De kracht zit in herhaling. Probeer de ‘sweet spot’ te vinden met je mes in het hout. Na een aantal minuten zul je ervaren dat je krullen steeds fijner worden.

Maak een vuist om je mes en knijp in het handvat bij het naar beneden duwen van het mes

Tip 1: Zodra je een krul hebt gemaakt, is het hout op die plek vlak geworden. Als je op die plek blijft snijden, ontstaan alleen brede krullen die lastiger vlam vatten met de firesteel. Snijd zoveel mogelijk op randjes die door het snijden ontstaan, om dunne krullen te krijgen.

Tip 2: Maak – voor meer controle – een vuist om je mes en knijp in je handvat terwijl je het mes naar beneden duwt.

Vederstokjes maken

De tweede fase die je gaat maken, zijn zogenaamde mini veder stokjes. Althans, dat is mijn aanpak. 

De techniek is niet veel anders dan het maken van fase 1. Het verschil is dat je de krullen 8 a 10 keer achter elkaar snijdt. Bij tiende of elfde keer snijd je een keer dieper achter je gesneden krullen en snijd je het vederstokje los. Het resultaat: krullen die vastzitten aan een stukje hout.

Deze veder stokjes geven twee voordelen. Je kunt de krullen vasthouden boven je tondel en het ‘handvat’ is een dikker stukje hout, dus meer brandstof waardoor de vlam beter groeit. Zes tot acht van deze veder stokjes zijn voldoende.

De vuurplek

Het kiezen van een goede vuurplek hoort ook bij de voorbereiding. Zoek naar een beschutte plek, zoveel mogelijk uit de wind. Een lichte wind of bries is niet erg, zolang je maar niet vol in de blazende wind zit.

Denk ook na over het doel van het vuur. Dat bepaalt namelijk ook de grootte van de vuurplek. Ga je het gebruiken om alleen op te koken, of willen acht tot tien mensen de warmte opzoeken?

Het is daarnaast belangrijk om te kijken naar de ondergrond. Ik maak mijn vuren zoveel mogelijk op een stenen ondergrond. Ik houd ervan om bivakplekken na mijn vertrek zo ongerept mogelijk achter te laten. Een kampvuur op de blote grond laat een aardige zwarte afdruk achter. In afwezigheid van rotsen, ga ik in een bos eerst op zoek naar platte stenen en maak ik een plateau voor het vuur.

Een andere goede reden om dit plateau te maken is om de kans op bosbranden te verkleinen. Door de toenemende temperatuur op onze aardkloot en de toenemende droge periodes, neemt ook de kans op bosbranden toe. 

Wees een professionele stoker en natuurliefhebben. Gebruik een stenen ondergrond.

We denken vaak dat alleen het hout boven de grond brandt. Vergeet niet dat zich onder de grond een gigantisch netwerk van boomwortels bevindt, die ook kunnen branden. Wortels die door het vuur als een lont gaan smeulen, vernietigen in dagen veel vierkante meters.

Wees een professionele stoker en natuurliefhebber en maak een stenen ondergrond.

Tip: Wil je het vuur maken oefenen in je tuin? Maak zelf een stenen kampvuurplek of schaf een vuurkorf of vuurschaal aan.

Het vuur middel

Er zijn verschillende soorten vuurmiddelen. We hebben de onmisbare aansteker, lucifers, houtwrijvingstechnieken, de vuursteen en staal en natuurlijk de magnesium firesteel. 

Zelf gebruik ik de firesteel het meest. Het is robuust, gaat een lange tijd mee en doet het altijd. Het is ook veel leuker en uitdagender om je tondel aan te steken met hete vonken van ca 3000 graden.

De aansteker – een traditionele met een vuursteentje, geen elektrische – gaat ook mee tijdens mijn avonturen. Weggestopt in een plastic zakje met die witte stinkende petroleum aanmaakblokjes. Erg fijn voor de gesloopte en lege momenten waar je na een lange tocht snel en moeiteloos warmte wil.

Tip: De blokjes stinken naar petroleum, maar ik vind ze heel goed werken. Je kunt ook kiezen voor katoenen watten of tampons, die je na het pluizen insmeert met vaseline.

De firesteel

Het aansteken

Je bent nu bij de titel gearriveerd waarbij je het vuurmiddel eindelijk in je handen mag pakken. Hopelijk wordt je goede voorbereiding beloond met een glimlach. Check – voordat je begint met het daadwerkelijk aansteken van het tondel – of je alle fasen mooi gesorteerd klaar hebt liggen en je ook voldoende aanmaakhout hebt.

Als de firesteel je middel is, dan moet je weten dat er meerdere technieken zijn om de steel te gebruiken. De techniek die je gebruikt hangt vooral af van hoe goed jouw firesteel vonkt.

In de onderstaande video zie je dat ik de firesteel in mijn linkerhand vasthoud, terwijl ik in mijn rechterhand de schraper vasthoud. Met mijn linkerduim druk ik op de schraper en duw deze naar voren.

Er is een algemene techniek die je bij elke firesteel kunt gebruiken. Zet het uiteinde van de steel in het tondel. Plaats de schraper in een schuine hoek op de steel en schraap krachtig en snel naar je tondel. Houd er rekening mee dat je niet met je schraper het tondel raakt. Dan doof je de mogelijke vlam.

De firesteel is qua techniek lastiger dan een aansteker en lucifers, maar vergis je niet hoe uitdagend een aansteker en vooral lucifers zijn met een zucht wind.

De opbouw van het vuur

Zodra je de vlam ziet, houd je de fase 2 erboven. Zodra de vlam groeit en door de fase twee heen brandt, laat je het aanmaakhout los. Pak de volgende fase en leg de takjes er als een stapel op en om het vuurtje heen. Eigenlijk in een soort piramidevorm. De vlam blijft de leidraad in de opbouw en moet groeien tot een vuur. Als de vlam kleiner wordt en er meer rook ontstaat, dan heb je er te veel brandstof opgelegd.

Als het aanmaakhout, dus je fasen, licht vochtig zijn, dan kan het noodzakelijk zijn om zuurstof toe te voegen. Dit doe je door lichtjes in het vuur te blazen.

Als je de fasen goed hebt voorbereid, heb je nu een echt vuur!

Conclusie

De conclusie is eenvoudig als je een goed vuur wil maken. Kijk goed naar de toestand van het hout. Is het hout droog? Maak het jezelf niet te moeilijk en verzamel het aanmaakhout wat in de natuur voor het grijpen ligt. Is het hout te vochtig of nat? Pas dan de nat weer methode toe.

Ik hoop je dat ik je enthousiast heb gemaakt met mijn artikel en dat je na het lezen van deze zin de dichtstbijzijnde buitensportwinkel bezoekt om een mes en firesteel te kopen.

Heel veel oefen en stook plezier!

Warme en avontuurlijke groet,

Jay